Tavla Tarihi
Tavla 5000 yıllık bir geçmişe sahiptir. İki kişilik oynanan bir oyundur. Bir platform üzerinde 15 siyah 15 beyaz taşla oynanır. 1400 yıl önce İran Şahı veziri olan Büzur Mehir tarafından geliştirilmiştir ve10 günde icat etmiştir. Tavla nedir denecek olursa hala günümüzde en çok oynanan oyunlar arasındandır. Galliler, tavlaya küçük savaş ismini vermişlerdir. İspanyollar ise tavlaya gerçeklerin masası demiştirler. Oyuna tavla adını İtalyanlar vermiştir. İtalyanca tavla (backgammon) “tahta” anlamına gelmektedir. 1400’lü yıllarda tavla Osmanlı Devleti ‘ne de yayılmıştır. Tavlada yek (1), dü (2), se (3), cehar (4), penç (5), şeş (6) anlamlarına gelir.
Tavla Kelime Kökeni
Kökleri 5000 yıl öncesi İran coğrafyasına uzanan tavla, ismini Yunanlılardan almıştır. Farsça’da ‘nard’ diye bilinen oyun, Yunanlılar tarafından tavli diye adlandırılmıştı. Yunanlılar ‘tavli’ kelimesini, masa, levha anlamına gelen ve Latince bir söz olan ‘tabula’ kelimesinden üretmişlerdir.
Roma’dan Uzak Doğu’ya birçok coğrafyanın severek oynadığı tavla, isim olarak Yunanlılardan alınsa da tavla oyununda kullanılan düşes, pencüse gibi kelimeler de Fransızlardan dilimize geçmiştir.
Satranca karşılık olarak icat edilen ilk tavlaya ait kalıntılar, Pers imparatorluğu topraklarında bulunmuştur. Bu bulguların M.Ö 3000 yılına ait olduğu bilinmektedir. M.Ö. 7. ve 8. yüzyıllarda ise Hintlilere ait zar ve taşlarla tavla benzeri bir kumar oyununa rastlanmıştır.
Tavlanın 1400 yıl öncesinde dönemin İran şahının veziri Büzur Mehir tarafından icat edildiği bilinmektedir. Mevsim kavramı esasında tasarlanan tavla, senenin birliğini temsil etmektedir. Tavlada yer alan 4 köşe 4 mevsimi, içindeki 6’şar haneler 12 ayı, hanelerin toplamı ise 30 günü simgeler. Aynı zamanda, siyah taşlar gece, beyaz taşlar ise gündüz anlamındadır. Karşılıklı konumlanan 12’şer haneler ise günün 24 saatini gösterir.
Tavla Neyi Sembol Eder?
Karşılıklı 6’şar hane 12 ayı temsil etmektedir. 15 siyah, 15 beyaz taş ayın 15 gece ve 15 gündüzünü simgelemektedir. 12’şer hane günün 24 saatini temsil eder.
Tavlanın türleri vardır. Bunlar; Zarsız, tek zarla oynanabilen, asker tavlası, kız tavlası olarak türlere ayrılır. Oyunun amacı karşıdaki rakipten önce kendi taşlarını toplamaktır. Taşları toplamak için hepsini kendi tarafınıza çekmelisiniz. 1-6 numaralı yer beyaz taşlı oyuncuların 19-24 numaralı bölge siyah taşlı oyuncuların toplama yeridir. Oyuna kimin başlayacağını belirlemek için zarlar atılır. Kimin zarı büyük gelirse oyuna o başlar. Zar aynı sayıda atılsa bile eşitlik bozulana kadar atılmaya devam edilir. Zarlar fincan ile atılmalıdır. Taşlar atılan zarlar kadar ilerleyebilmektedir.
Taşları ilerletirken kendi taşınız veya rakibin taşı üzerinden atlatılarak ilerlenebilmektedir. Günümüzde kahvehanelerde en çok oynanan, her evde hemen hemen bulunan oyunlardandır. Zeka ve stratejinizi geliştirir. Çocukların öğrenip oynamasında hiç bir sakınca bulunmamaktadır. Tavla öğrenmek meşakkatli değildir. Kolayca öğrenilir. Maliyeti yüksek değildir. Genellikle her markette satılmaktadır.
Tavla Nasıl Oynanır?
5000 yıllık bir tarihi olan tavla, iki oyuncu arasında oynanan bir oyun türüdür. Tavlada kazanmak için tüm pulları aynı tahtaya getirmek ve sonra bunları toplamak gerekir. Tavla basit bir oyun olmasa da belirlenen kurallara uyulması halinde kısa sürede öğrenilir.
Tavla nasıl oynanır? sorusunun yanıtına geçmeden önce tavla tahtasını anlamak gerekir. Tavla tahtasında 24 adet dar üçgen bulunmaktadır. Renkleri sıra ile değişen üçgenler, içerisinde altı üçgen bulunan dört çeyreğe ayrılırlar. Dört çeyrek; oyuncunun ve rakibin dış tahtası ve ev tahtası şeklindedir. Tavla tahtasının ortasında çubuk adı verilen bir sırt bulunur ve bu sırt dört çeyreğin kesişmesi şeklinde oluşur.
Oyuna Hazırlık
24 tane dar üçgenden oluşan tahta üzerinde oynanan tavlada oyuncular tahtanın karşı taraflarında otururlar. Her oyuncunun en yakın sağ çekirdeği, onun ev tahtasıdır. Sol çekirdekte bulunan kısım ise dış tahtalar olarak adlandırılmaktadır. Dış tahtalar ve ev tahtaları birbirinin karşısında konumlanır.
Oyuncu pullarını saat yönünün tersi istikametinde yani, rakibinin ev tahtasından U şeklinde hareket ettirmelidir. Yukarıda da belirttiğimiz gibi, tavla tahtasında 24 dar üçgen bulunur ve bunlar 1 den 24’e kadar numaralandırılmaktadır. 24. hane, oyuncudan en uzak nokta olarak bilinir ve bu anlamda, ilk hane de oyuncunun ev tahtasının en sağındaki üçgendir. Pullar, tahtanın karşı taraflarından hareket ettirilir. Bu anlamda, bir oyuncunun 1. hanesi rakibin 24. hanesidir. Aynı zamanda, bir oyuncunun 2. hanesi de karşı tarafın 24. hanesi şeklindedir.
Oyuna Başlamak
Tavlada iki zar bulunur ve bu zarlar oyuna ilk kimin başlayacağını belirler. Bu doğrultuda her iki taraf da karşılıklı zar atmaktadır. Daha yüksek rakamlarda zar atan taraf, oyuna başlar. Atılan sayılar, ilk başlayacak olan oyuncunun ilk hamlesini belirler. Örnek verecek olursak; oyunculardan biri 5, diğeri 2 olursa 5 atan oyuncu ilk başlayan oyuncudur ve ilk hamlesi 5 ve 2 şeklinde olur.
Oyuncuların her sırası geldiğinde iki zarı birden atarlar. Atılan zar sayıları farklı iki hamleyi temsil eder. Örneğin, bir 2 ve 5 atarsanız pulun birini 2 hamle, diğerini ise 5 hamle taşırsınız. Ya da bunun tersine önce 2 hamle sonra ise 5 hamle daha hareket ettirirsiniz.
Pullarınızı açık bir haneye taşımanız gerekir. Açık hane, iki veya daha fazla karşı tarafın oyuncusunun pulları tarafından işgal edilmeyen hanedir. Bu anlamda, pullarınızı üzerinde pul bulunmayan, size ait veya rakibinize ait bir pulun bulunduğu haneye taşıyabilirsiniz. Oyuna seçtiğiniz herhangi bir pul ile başlayabilirsiniz. Pulları rakibin ev tahtasından çıkarmak en iyi fikirdir. Tavlada bir haneyi engellemek için o hanede 2 pul olması gerekir. Hane engellemek, kapı almak veya yapmak olarak da geçer. Aynı zamanda, bir pulun 2 kereden fazla taşınamayacağını da bilmeniz gerekir. Çift zar atma durumunda ise iki hamle hakkı kazanırsınız. Çift 3 atılması durumunda, oyuncu 3’lü dört hamle yapar. Atılan zarlarda her iki sayıyı da oynayamamak, oynama sırasını kaybetmek demektir. Örneğin, 6-5 atarsanız ve buna rağmen pulunuzu 6 veya 5 kez hareket ettiremezseniz kaybedersiniz. Sayılardan sadece birinin hareket ettirilmesi mümkünse o sayı oynanır ancak diğeri için aynısı geçerli değildir.
Tavla oynamada en önemli kural, pulları güvence altına almaktır. Bu anlamda, bir hanede bir tane açık pul bırakmaktan kaçınmalısınız. Çünkü bu pulun rakip tarafından vurulma ihtimali büyüktür. Vurulan pul, çubuğa gider ve bir sonraki sırada zar atarak vurulan pulu rakibin ev tahtasından yeniden oyuna sokmak gerekir. Oyunun başında en azından bir hanede 2 pul tutmak oyunu kazanma ihtimalinizi artırır.
Tavlada Vurmak ve Girmek
Rakibin pulunu çubuğa göndermek adına açık bir pulu vurmak gerekir. Böylece, oyuncu rakibe ait pul tarafından işgal edilmiş haneye gelir ve rakip pulu çubuğa gider. Ev tahtasına daha fazla yaklaşmak adına açık pulları her fırsatta vurmakta fayda var.
Aynı zamanda, eğer rakibiniz sizin pulunu vuruyorsa bu pulu rakip ev tahtasına geri koymaya çalışmalısınız. Zar atarak pulu rakibin ev tahtasında bulunan herhangi bir açık haneye hareket ettirerek yapabilirsiniz. Pullarınızı çubuktan aldıktan sonra diğer pulları hareket ettirebilirsiniz. Eğer rakip tahtasına geri sokmanız gereken sadece bir pul bulunursa attığınız diğer diğer sayıyı da diğer pullardan birini hareket ettirmek için kullanırsınız.
Oyunu kazanmak için ise pulları toplamak gerekir. Atılan sayılar kullanılarak pul toplanır. Pulları tahtadan çıkarmak için atılan sayıların gerekli hane numarasına eşit olması veya o numaradan büyük olması başlıca kuraldır. Pullar ev tahtasında toplanır. 15 pulun hepsi rakipten önce toplanırsa tavla kazanılmış olur.
Tavlada mars ve katmerli mars ifadeleri de bulunur. Mars, oyuncunun pul toplamasına rağmen rakibin hiç pul toplamaması durumunda olur. Katmerli mars ise rakibin çubukta veya oyuncunun ev tahtasında pullarının olması durumunda geçerlidir. O zaman rakip, katmerli mars olur ve kaybeder.
Tavla Dizilimi
Tavla tahtası pullar esasında oynanır. Her oyuncu oyunun başında 15 pulunu tahtaya yerleştirir. Pullar, genellikle beyaz ve siyah veya beyaz ve kırmızı renklerde olur. Ancak başka renklerde olması da mümkündür. Oyunculardan biri bir renge ait tüm pulları, diğeri ise diğer renge ait pulları dizer.
Tahtayı kurmak için aşağıdaki adımlar izlenir:
- Her oyuncu kendi 24. hanesine 2 pul yerleştirir.
- Sonrasında 13. hanesine 5 pul yerleştirir.
- 8.haneye 3 pul yerleştirilir.
- Son olarak, 6. hanesine 5 pul yerleştirir.
Oyuncuların her birinin kendine özgü numaralandırma sistemi bulunmaktadır. Böylece, pulların üst üste gelme durumu da görülmez.
Zar Tutma
Tavlada kazanmak için bilinmesi gereken en önemli hususlardan biri de zar tutmadır. Zar tutmanın belirli püf noktaları olsa da kesin denilen bir yöntemi yoktur. Zaten zar tutma belirli bir yöntem ile mümkün olsaydı tavla bir şans oyunu olmazdı. Bu anlamda, dilediğiniz zar yüzlerini her atışta denk getirmeniz imkansızdır. Ancak tek zar için pratik yaparsanız belirli bir yol katedebilir ve en azından şansınızı biraz daha artırabilirsiniz.
Zar tutmada ilk yapmanız gereken, gelmesini istediğiniz zar yüzünü üst tarafa koymanız ve zarı, baş, işaret ve orta parmağınızla tutmanız. Baş parmağınız ile işaret parmağınızın arasına güzelce yerleştirdiğiniz zarın yanına da orta parmağınızla baş parmağınız arasına diğer zarı yerleştirirsiniz. Yani, asıl getirmek istediğiniz zar daha önde olur. Sonrasında bileğinizi 90 derece çevirerek zarı atarsınız. Böylece, öndeki zar fırlayacak arkadaki ise kendi ekseni etrafında dönecektir. Bir süre pratik yaparsanız bu yöntemle kazanma ihtimalinizi biraz daha artırmış olursunuz.
Birinci zarda şansınızı kendiniz kontrol edebilseniz de ikincisinde gelen yüz tamamen şansa bağlıdır. Bu yöntem, usta tavlacıların yıllardır uyguladığı bir yöntemdir. Bu şekilde oynamaya özen göstermeniz halinde tavlada bir kapıyı defalarca beklemek zorunda kalmazsınız. Ayrıca rakip pulunu vurmanız da kolaylaşır.
Tavla Çeşitleri
İki kişilik bir oyun olan tavlanın birçok türü bulunmaktadır. Bu tavla çeşitlerini aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:
1. Erkek Tavlası
Erkek tavlasının normal tavladan pek de büyük bir farkı yoktur. Erkek tavlasında diziliş ve kurallar normal tavla ile aynıdır. Erkek tavlasında pul dizilimi 24. Hane üzerine 2, 13. Hane üzerine 4 ve 8. Hane üzerine 3 ve 6. Hane üzerine 5 pul şeklindedir. Rakibiniz de sizin dizdiğiniz gibi pullarını dizer. Oyun şekli ise yine normal tavlada olduğu gibidir. Burada da amaç, pulların hepsini kendi ev tahtasında toplamaktır. Dışarıda pul kalmayınca pulların dışarı çıkartılması için zar atılır. Pullarının tümünü öne çıkartan ise oyunu kazanır.
2. Kız Tavlası
Bu tavla türü, asker tavlası olarak da bilinmektedir. Genellikle basit bir oyun şekli vardır. Tavla, zaten çok karmaşık bir oyun olmadığı için basitleştirilmiş hali olan kız tavlası da genellikle çocuklar tarafından oynanır. Aynı zamanda, tavlaya ilk başlayanlar da bu tavla türünü seçebilir. Erkek tavlasında olduğu gibi kız tavlasında da 30 adet pul ve 2 adet zar bulunur. Ancak bu tavla türünün dizilişi daha farklıdır.
Kız tavlasında kapı alma, pul kırma gibi yöntemler bulunmaz. Tamamen şansa dayalı şekilde oynanır ve zarı iyi gelen taraf kazanır. Kız tavlası, aktı hane üzerinde oynanmaktadır. Pulların hepsi bu hane üzerinde üst üste gelecek şekilde dizilir. Yani, açıkta bir hane bırakılmaz. Rakipler zarı attıktan sonra kaç geldiyse o hane veya hanelerdeki pullar açılır. Açılma, bu kez de yatay şekilde dizilim demektir. Çift zar atılması hainde tüm pullar açılabilir.
Yatay şekilde dizilim sonrası sıra pulların toplanmasına gelir. Toplama da pulların tahta dışarısına dizilmesidir. Pulların hepsini tahta dışına dizen kişi oyunu kazanır.
3. Gülbahar
Erkek tavlası ile aynı oynanır ancak terk farkı, çift atılan zarlardır. 6-6 atmanız halinde 1-1’e kadar sayıların hepsini oynamanız gerekir. Sonrasında sıra rakibinize geçer. Bu anlamda, oyun kısa sürede biter. Oyunda 10 sayıya ulaşan kazanır.
4. Hapis
Tavlanın satrancı diyebileceğimiz hapis, bir diğer sevilen tavla türüdür. Bu oyunda diğer tavla türlerinde olduğu gibi zar büyük önem taşımaz. Oyunda karşı tarafa kendi pullarınızı götürmeye çalışırsınız. Karşı tarafın pulu üzerine pulunuzu geçirmeniz takdirde rakibiniz o pulu oynayamaz. Buna pulu hapsetmek denir. Oyun bazen 5 sayıda bazen de 10 sayıda biter. Bu oyunda satrançta olduğu gibi iyi hamle yapmak gerekir. Aynı zamanda, uzun süren bir tavla türüdür.
5. 36 veya 31
Antakya, Mersin, Adana gibi bölgelere has bir tavla türüdür. Bu oyunda da pullar elde başlar. İlk pulun rakibin sahasına girmesiyle diğer pullar da oyuna sokulur. Buna kadar pullar köşede bekletilmektedir. Oyunda temel hedef, stratejik noktaları ele geçirerek pulların hepsini rakibin sahasına aktarmaktır. Tüm pullar rakip sahasına geçtikten sonra normal tavla gibi oynanır.
