Günümüz dünyasında milyonlarca insanın izlediği ve yüzbinlerce sporcunun katıldığı çok çeşitli spor oyunları mevcut. Ve futbol bu çeşitlilik içinde en çok öne çıkan spor dalı. Futbol, dünyadaki en popüler, en çok hayranı olan, ekonomisi en geniş olan spor dallarından biri. Peki ama futbol nedir? Nerede ve ne zaman ortaya çıkmıştır? Bu yazımızda futbolun tarihi ve neden bu kadar popüler bir spor olduğunu ele alacağız.
Futbol Nedir?
Futbol, Türkçe’ye ayak topu olarak çevirebileceğimiz İngilizce foot-ball kelimesinden dilimize girmiş bir kelimedir. Futbol, 11 oyuncudan oluşan iki takımın rekabet ettiği ve futbol topunu rakip takım kale çizgisinden içeri geçirmeyi amaçlayan bir takım oyunudur.
Tüm bu hedef doğrultusunda takımlar kendi kalelerini ve oyun içindeki avantajlarını rakip takımın hücumlarına ve elde edecekler sayı üstünlüğüne karşı korumalıdırlar.
Futbolun Tarihçesi
Bilinen en eski oyun olmasa da futbol, bildiğimiz tüm oyunlardan daha popüler bir oyundur. Tarihi oldukça karmaşık olan futbolun kökenlerine ulaşabilmek için çağdaş ve klasik tarihin sayfalarında dolaşmamız gerekir.
Futbolun modern kökenleri, 100 yıldan daha uzun bir süre önce, 1863 yılında İngiltere’de başladı. Ve bu sporun ilk resmi organı olan Futbol Birliği (Football Assocation) kuruldu.
Tarih kitapları binlerce yıldır top tekmeleyerek eğlenen insanlardan bahsederken tüm bu oyunların bugün futbol saydığımız şey olarak tanınmayacağını dikte ediyor. Fakat farklı futbol dönemleri ya da daha doğru terimlerle topa vurmayı içeren sporların oyunun gelişimi için önemli olduğu düşünülebilir. Yıllar boyunca yaşanan değişim olmasaydı, modern standartlara göre hiçbir zaman futbol ile tanışamamış olabilirdik.
Futbolun izlerine tarihte ulaşabildiğimiz en uzak nokta, M.Ö 3. yüzyılın başlarında Çin askeri el kitaplarında futbolu andıran bir oyundan bahsedildiği dönemdir. Hemen hemen tüm medeniyetlerde benzer oyunlar gözlemlenmiştir. Helen toplumunun Harpastum, Türk toplumunun Tepük dediği oyunların varlığı bilinmektedir. Futbolun tarihçesi kısaca bu şekildedir.
Tepük
Kaşgarlı Mahmut tarafından yazılan Divan-ı Lügati’t Türk eserinde Tepük olarak anılan ayakla oynanan bir top oyunundan söz edilmektedir. Bu oyunun Türk futbol geleneğinin kökenini oluşturduğu kabul edilmektedir. Bu oyun ile ilgili olarak tarif edilen topun tam bir küre olmadığı anlaşıldığı için günümüz futbolunun köken aldığı bir oyun olarak görmek doğru olmayacaktır.
Çin’de M.Ö 3. Yüzyılın başlangıcından 9. yüzyıla kadar ayakla oynanan Tsu Chu adlı futbol oyununun, Çin yazıtlarında Türk boyları tarafından oldukça iyi şekilde oynandığından bahsedilmektedir.
Futbol Nasıl Oynanır? Futbol Oyun Kuralları Nelerdir?
11 kişilik iki takımın oynadığı futbolda, 10 oyuncu saha oyuncusu ve biri kalecidir. Kaleci takımının kalesini korur ve ceza sahası sınırları içerisinde olmak koşuluyla sahada topa elle müdahale edebilen tek oyuncudur. Oyun 45’er dakikalık iki devre olmak üzere 90 dakika sürüyor ve devre aralarında 15 dakikalık mola veriliyor.
Oyunu yöneten bir orta hakem 2 de yardımcı hakem vardır. Oyunun ne zaman duracağını ve ne zaman oynanmaya devam edeceğini orta hakem belirler. Futbolda amaç topun tamamının kale çizgisini geçmesini sağlamaktır. Bu eylem futbolda gol atmak (goal) olarak tanımlanır. Tahmin edebileceğiniz gibi, kazanan takım, rakibine en çok gol atan takımdır.
Futbolda çok fazla kural var, bu yüzden hepsini tanımlamaya gerek yok. En önemlilerine odaklanmak gerekiyor.
Kaleciler dışındaki oyuncuların sahanın herhangi bir yerinde topa elle müdahale etmeleri yasaktır. Futbol el dışında vücudun her yanı ile oynanabilir. Topun elle oynanması durumunda oyuncu faul yapmış olur. Bu eylem ceza sahası içinde gerçekleşirse penaltı ile cezalandırılır.
Futbol oyununda oyun kalitesini ve oyuncu disiplinini sağlayabilmek için kullanılan sarı ve kırmızı renkli kartlar bulunur. Sarı renkli kart hafif kural dışı eylemde bulunmuş oyuncuları uyarmak için kullanılır. Kırmızı renkli kart ise kural dışı hareketlerde bulunmuş ya da bulunmakta ısrar eden oyuncuları oyun dışı bırakmak için kullanılır.
17 Temel Futbol Kuralı Vardır
19. yüzyılın ilk yarısında İngiltere’de ortaya çıktığında, futbolun kuralları oyunun hangi okulda oynandığına bağlı olarak değişirdi. Oyunun her yerde geçerli olacak kurallar topluluğunu bir araya getirmek için ilk girişim 1848’de Cambridge’deki bir toplantıda yapıldı. Farklı İngiliz okullarından temsilciler katıldı ve toplantı, Cambridge Kurallarının alınması ile sonuçlandı.
Futbolun sadece ayak ile oynanmasına karar verilmesine kadar pek çok tartışma yapıldı. Kuralların erken gelişimi, futbolu daha az şiddetli bir oyun haline getirecekti. Günümüz futboluna kıyasla erken dönemlerde oynanan oyun çok daha şiddetliydi. 1863’ten önce rakibi tekme ile düşürmek oyunun bir parçasıydı ve bir erkeklik göstergesi olarak kabul edilirdi.
O döneme ait bazı kurallar;
- Top bir oyuncuya doğrudan başka bir oyuncunun ayağından gelirse elle yakalanabiliyordu.
- Bir oyuncu, rakibi topla temas edene kadar rakip takım yarı sahasından gelen topa müdahale edemezdi.
- Rakibi elle itmeye izin verilirdi.
- Top elle tokatlanabilirdi.
- Oyuncu sayısında ya da topun biçiminde bir sınırlama yoktu.
Uluslararası Futbol Birliği Kurulu (IFAB) tarafından yazılmış olan 17 temel oyun kuralı vardır.
- Oyun alanı
- Top
- Oyuncu sayısı
- Oyuncu Ekipmanları
- Hakem
- Yardımcı hakemler
- Maç süresi
- Oyunun başlaması ve yeniden başlaması
- Topun Oyun İçinde ve Oyun Dışında Olması
- Gol
- Offside
- Fauller ve kural dışı hareketler
- Serbest Atışlar
- Penaltı Atışları
- Taç Atışı
- Kale Vuruşu
- Köşe Vuruşu
Penaltı Kuralı
Penaltı kuralı 1891’de uygulamaya konuldu, bundan önce bir penaltıya en yakın olan şey endirekt serbest vuruştu. O dönemde ceza alanı çizgileri bulunmazdı. Bu nedenle, hakem, gol çizgisinden on iki metre mesafede ilgili bir kural suçunun işlendiğine karar verirse penaltı verilirdi.
1970 yılında, beraberlikle sonuçlanan maçlarda kazanan takımı belirlemek için penaltı atışları resmen uygulamaya konuldu. Aynı yıl Watney Cup’ın yarı finalinde Hull City ile Manchester United arasında penaltı atışları gerçekleşti. Bir Dünya Kupası’nda ilk eleme vuruşu 1982’de Batı Almanya ve Fransa arasındaki yarı finalde gerçekleşti.
Ofsayt! Ofsayt!
Futbolda bir diğer oyun kuralı ise ofsayttır (offside). Hücum oyuncusunun rakip takım kalesine kendisine pas atıldığı anda en yakın oyuncu olması durumu olarak özetlenebilir. Ofsayt kuralını anlamanın en iyi yolu futbol izlemek ve bitmek tükenmek bilmeyen tartışmalara katılmaktır.
Sarı ve Kırmızı Kartlar
Sarı kart, bir oyuncu sportmenlik dışı bir davranış veya herhangi bir ihlali yaptıktan sonra uyarı amacıyla gösterilir. Maçın başlangıcından bitimine kadar olan süre içinde (devre arası dahil) iki sarı kart gören oyuncu kırmızı kartla cezalandırılarak oyun dışı kalır.
Kırmızı kart, bir oyuncu rakibin sağlığını tehlikeye atacak sertlikte ve/veya oyunun oynanmasını engelleyecek davranışlarda bulunduğunda gösterilir. Kırmızı kart ile oyun dışı kalan oyuncu maç bitinceye kadar soyunma odasında beklemek zorundadır.
Futbol Topu
Bir zamanlar, futbol topları deriye sarılmış şişirilmiş domuz kesesinden yapılırdı. Farklı bir türü tüy toplarıyla oynanan eski bir Çin oyunu olan Tsu Chu (Cuju)’da kullanılırdı. Ortaçağ İngiltere’sinde, oyuncular şişe mantarı talaşlarıyla doldurulmuş deri kaplı şarap şişeleri kullandılar. Charles Goodyear’ın vulkanize kauçuğu patentli hale getirdiği 1844 yılına kadar futbol topları gün geçtikçe gelişmeye devam etti.
1855 yılında Goodyear ilk lastik futbol topunu üretti. Yedi yıl sonra, H.J. Lindon, topun vuruşu ve küresel şeklini korumasını kolaylaştırmak için şişirilebilir bir lastik mesane geliştirdi. Beyaz renkli futbol topları 1951’de standart oldu ve takımlar kış maçları oynayacakları zaman resmi turuncu futbol topları kullanılırdı.
Günümüzde futbol topları son derece profesyonel, sağlam ve futbol oynanabilirliğini maksimum seviyeye çıkaracak şekilde üretilmektedir. Resmi futbol topunun ağırlığı 410 gr ile 450 gr arasında değişmektedir.
Futbol Topu Nasıl Yapılır?
Standart futbol topu, şişirilmiş bir kauçuk veya lastik benzeri mesanenin etrafına dikilmiş, genellikle poliüretan veya polivinil klorürden üretilmiş sentetik deriden yapılır.
Modern topların bir valfi vardır. Suni deri paneller, genellikle polyester veya poli-pamuk karışımı olan bezlerle desteklenir. Destek lateks ile yapıştırılır. Standart bir top en fazla 71 cm ve en az 68 cm küre şeklinde olmalıdır.
Futbol Ayakkabısı (Krampon)
Şu ana kadar futbol ile ilgili pek çok şeyden bahsettik. Futbol ayakkabısı bir futbolcunun performansında önemli etkenler olan en iyi tutuş, destek ve top hissi verecek şekilde günümüze kadar gelişti. Kramponların tasarımı futbolculara çeşitli koşullar altında değişen performans sağlar.
Günümüzdeki futbol ayakkabılarının evrimi, futbolun İngiltere’de popüler bir spor haline geldiği 1800’lerde başlayan uzun bir yolculuğa sahiptir. Başlangıçta insanlar sadece günlük iş ayakkabılarını giyerlerdi. Spor için tasarlanan ilk futbol ayakkabısı, ağır ve kalın deriden yapıldığı için 500g ağırlığındaydı ve ıslak olduğunda ağırlık daha da artardı.
1954 yılında Alman Adidas’ın kurucusu Adolf Dassler vidalı kramponları tanıttı. 60’lar 80’ler ve 90’larda Puma, Umbro, Lotto gibi firmalar futbol ayakkabılarının tasarımlarında ve performanslarında iyileştirmeler gerçekleştirdiler. Üreticiler, oyuncunun dengesini arttırmak için 1990’lı yıllarda yeni taban türleri kullanmaya başladı.
Adidas F50 modeliyle ilk kez teknolojik cihazlar kullanarak futbol ayakkabılarının performanslarını gözler önüne serdi.
Futbol Kıyafetleri
Futbol takımlarının resmi müsabakalarda yer alabilmeleri için birtakım düzenlemeler vardır. Bu düzenlemelere göre her futbol takımının iç ve dış sahaya özel olarak tasarlanmış kıyafetlerinin olması gerekir. Bu kıyafetler forma, şort, futbolcu çorabı, tozluk (tekmelik) ve futbol ayakkabısı olarak tamamlanmalıdır.
Oyun esnasında oyuncuların rakip oyuncuları takım arkadaşlarından ayırabilmeleri için her takımın kıyafetleri takımın renklerini ve logosunu taşımak zorundadır. Futbolcular da bu standartlara uygun ekipmanlarla sahada bulunmak zorundadırlar. Her oyuncunun formasının arka kısmında adı ve eşsiz bir sırt numarası bulunmalıdır. Uluslararası müsabakalarda başarı göstermiş olan futbol takımları göğüslerinde ülkelerinin bayrağını taşıma hakkı elde ederler. Futbol takımları ulusal liglerde elde edilen her 5 şampiyonluk için formalarında 1 yıldız bulundururlar. Yıldız sayısı futbol takımının şampiyonluktaki başarısını simgeler.
Günümüz Futbolu
İlk futbol kuralları, 1863 yılında Londra Futbol Birliği (FA) tarafından belirlenmiştir. Futbol oyun kuralları Uluslararası Futbol Birliği Kurulu (IFAB) tarafından yazılmıştır. Dünya futbolunun en üst yönetim mercii olan Uluslararası Futbol Federasyonu Birliği (FIFA) tarafından yayınlanır. FIFA 21 Mayıs 1904 de Paris’te Belçika, Fransa, İsveç, İsviçre, Hollanda, Danimarka ve İspanya Futbol Federasyonlarının katılımı ile kurulmuştur. Diğer Avrupa ülkeleri ise bu federasyona daha sonra katılmışlardır.
İlk Dünya kupası Uruguay da 1930 yılında yapılmış ve kazananı Uruguay olmuştur. Geçen zaman içinde sınırlarını genişleten futbol günümüze ulaşıncaya kadar izleyici ve oyuncu kitlesini arttırarak gelmiş en çok sevilen spor dallarından biri olmayı başarmıştır.
Günümüzde futbol sanayii oldukça gelişmiş, oyun içi taktikler, sistem taktikleri, oyuncu eğitimleri, taraftar organizasyonları ve uluslararası organizasyonlar tüm dünyaya yayılmıştır. Futbol oyununun daha fazla kitleye ulaşması ve oynanabilirliğinin artmasını sağlamak amacıyla günden güne düzenlemeler ve yeni organizasyonlar yapılmaktadır.
