Çocuklar hayata başladıklarını andan itibaren oyun oynamaya başlarlar ve gelişimlerini etkileyen en önemli faktörler oyuncaklar ve oyunlardır. Oyun oynayarak başka bir kişiye gerek duymadan hayatın deneyimleyerek öğrenirler. Zamanla oyun oynamayı öğrenen çocuklar, bu eylemi yapmak için oyuncakları kullanmaktadır. Oyunlar, henüz yeterli bir iletişim becerisi olmayan çocuklar için bir iletişim aracıdır ve çevrelerini tanıyıp anlamak için kullandıkları bir etkinliktir.
Çocuk gelişiminde oyunun etkisi, çocuğun hayatının tümüne etki edebilecek kadar güçlüdür. Oyun oynayan çocuklar duygu ve düşüncelerini oyunlar ve oyuncaklar sayesinde ifade edebilirken aynı zamanda da sorunları tek başına çözme becerilerini de geliştirmektedir. Ayrıca topluma dair değerleri ve kuralları da oyunlar sayesinde tanıyıp öğrenmektedir.
Çocukları oyun oynarken gözlemlemek, onlara dair birçok sorunun farkına varmamıza yardımcı olabilir. Oyun oynayan çocuklar, kendilerini oyuna o kadar kaptırırlar ki kendilerine dair birçok bilgiyi gözler önüne sererler. Bu sayede sadece onları oyun oynarken izlemek, birçok bilgiyi edinmemizi sağlayacaktır. Çevresiyle ilişkilerini de oyunlar sayesinde geliştiren çocuklar, sosyal ve bedensel gelişimlerini de oyunlar ve oyuncaklar sayesinde gerçekleştirmektedir.
Oyun oynamanın bu denli yararları ve kritik bilgileri içermesi, çocukların oyun oynamaya teşvik edilmesi için yeterli olabilecek sebeplerdir.
Çocuk gelişiminde oyuncağın önemi ise; oyunlara dair araçlar olması ve onların birçok konuda gelişimlerine destek sağlayıcı araç olması sebebiyle büyüktür.
Çocuk gelişimine olumlu etki edecek oyuncaklar nelerdir?
Çocukların gelişim süreçlerinde oyunlarında kullandıkları, gelişim sürecinin farklı noktalarında destekleyici görevi gören oyun malzemelerine oyuncak denir. Oyuncakların hazır birer nesneler olarak düşünülmesi ve çevremizde oyuncak olarak adlandırdığımız nesnelerden ibaret olduğunu düşünmek yanlıştır. Çocukların oyun oynarken kullandığı her türlü araçlar birer oyuncaktır ve bu bazen bildiğim bir ip bile olabilir.
Oyuncakların en önemli özelliği çocuğun yeteneklerinin ortaya çıkmasına destek olurken eğitimlerini de sağlamasıdır. Bu sebeple oyuncakların çocukların yeteneklerini ortaya çıkarmaya yönelik eğitici oyuncaklar olması gerekmektedir.
Oyuncaklar sağlık ve kullanım açısından da çocuklar için uygun olmalıdır. Oyuncakların kırılma gibi durumlarda çocuğa zarar verme ihtimaline karşı sağlamlığı kontrol edilmelidir. Ayrıca oyuncağın küçük parçalardan meydana gelmesi, bu parçaları çocuğun yutma ihtimalini de beraberinde getirmektedir. Bu sebeple henüz bu tarz oyuncaklarla oynamaya uygun olmayan çocuklar, bu oyuncaklardan uzak tutulmalıdır. Sivri, kesici ve delici köşe ve uçları olmaması da, yaralanmalara yol açmaması için son derece önemlidir. Son olarak günümüzde çocuk sağlığına uygun olmayan malzemelerden yapılmış çok sayıda oyuncak yakalanmaktadır. Bu sebeple üzerinde CE ibaresi olmayan oyuncaklarda, kullanılan malzemelerin çocuğa zarar verme ihtimaline karşı alınmamalıdır.
Oyuncak Seçiminin Önemi
Çocukların gelişimine bu kadar etkili bir şekilde etki eden oyuncakların seçimleri de mümkün oldukça hassas olmalıdır. Yapılacak yanlış bir seçim sonunda çocuğun karakteri ve davranışlarına yönelik değişimlerin yanısıra zihinsel ve bedensel olarak da gelişimleri etkilenecektir. Çocukların yeteneklerini ortaya çıkaran ve gelişimlerini etkileyen bu araçların, basit bir oyun aracı ve sadece satın almaktan ibaret olmadığını bilmek gerekmektedir. Çocukların gelişimlerini sağlıklı bir şekilde tamamlaması için oyun ve oyuncağa ihtiyaç duyduğunu bilerek, onlara uygun oyuncaklar temin edilmelidir. Bu sayede gelişimlerini kolaylıkla yapıp, yeteneklerini verimli bir şekilde kullanabilirler. Oyun ve oyuncaklar için yapılmış olan bir sınıflandırmayı incelersek;
Birinci grup malzemeler, çocuğun çevresini tanımasını ve hayalini kurduğu şeyleri gerçekleştirmesini sağlar. Bu malzemeler şekil verilebilen malzemelerdir. Kum, kil, çamur ve boyalardan oluşan bu malzemeler için Play Doh tarzı oyun hamurları da örnek gösterilebilir. Çocukların hayal gücünü ortaya çıkarırken tutma, kavrama ve şekil verme yeteneklerini de geliştirmeye yönelik malzemelerdir.
İkinci grup malzemeler ise yeni fikirler üretmesini sağlaması içindir. Boya, tebeşir ve çamur gibi malzemelerdir ve bunları kullanarak bireysel olarak birçok şekil oluşturabilirler. Kendilerine olan güvenin de artmasının sağlanması için ortaya çıkan bu yeni nesnelerin saklanması doğru bir yöntem olabilir.
Üçüncü grup malzemeler, çocukların hayal dünyasına hitap etmektedir. Bunun için kullanılan bebekler, figürler ve hayvanlar bu grubu oluşturan malzemelerdir. Barbie bebek, oyuncak bebekler ve oyuncak hayvanlar bu gruba girebilmektedir. Bu oyuncakları kullanarak onların giydirilmesi ve onları seslendirerek oyunlar oynanması, çocuklar için gelişimin bir parçasıdır. Bu sayede hem yeni fikirler üretirler hem de sorumluluk bilincini kazanırlar.
Dördüncü grup malzemeler, daha gerçekçi ve günlük kullanıma uygun araçların modellendiği oyuncaklardır. Çocuğun birer birey gibi davranabilmelerini sağlayan ve becerilerinin gelişmesinde de rol oynayan bu oyuncaklar, küçük ev aletleri olabilir. Mutfak gereçleri, temizlik malzemeleri ve tamir takımları gibi oyuncaklar çocukların yetişkinleri taklit ederek oynadıklarını oyuncak gruplarıdır. Hatta oyuncak araba, akülü araba ve Hot Wheels garaj tarzı oyuncaklar da çocukların oynarken model olarak aldıkları kişiyi taklit ettiği oyuncaklardır.
Beşinci grup malzemeler, bedensel, zihinsel ve bilişsel olarak gelişimleri sağlayan oyuncak grubudur. Jimnastik aletleri ve inşa malzemeleri gibi oyuncaklar, çocuğun gelişimini desteklemektedir. Yeni fikirlerin oluşmasında ve kendi dünyalarındaki nesneleri oluşturmasını sağlayan bu oyuncak grubuna Lego oyuncağını dâhil edebiliriz.
Oyuncak seçiminin önemi, şimdiye kadar anlatılanlar düşünüldüğünde bir kere daha anlaşılmaktadır. Bu sebeple silah ve bıçak gibi şiddet içerikli oyuncakların çocuklarda oluşturacağı davranış şekilleri ciddi anlamda olumsuz olabilir. Silah ile oynamak ve çevresinden edindiği bilgilerle silahın gücünü hissetmesi, silahı bir güç öğesi olarak görmesine sebep olabilir. Bu da ileri zamanlarda güçlükle karşılaştığında başvuracağı bir araca dönüştürür. Çocuğun diğer arkadaşlarında bu tarz oyuncakları görmesi sonucunda ısrarla istemesi, sizi kesinlikle pes ettirmemelidir. Bu konuda ebeveynler olarak gerekli tutumu göstererek onu vazgeçirmek gerekmektedir. Hatta bu tarz araçların kullanım amaçlarının ne olduğu ve neden kullanıldığında da uygun bir dille ifade edilmelidir.
Ailelere Tavsiyeler
Oyuncak, belirtildiği üzere çocuklar üzerinde ciddi anlamda etkilidir. Bu sebeple doğru tercihler yapılarak çocukların gelişim süreçlerini en verimli şekilde atlatmalarına yardımcı olmak gerekmektedir. Çocukların ise oyuncak seçimi gibi bir konuda yeterli derece bilgi ve becerisi olmadığı için bu iş tamamen ebeveynlere kalmaktadır.
Çocuklar için oyunda kullanılabilen her şey oyuncaktır. Bu sebeple oyuncak seçimi yapılırken pahalı bir oyuncak olarak görevin yerine getirildiği düşünülmemelidir. Hatta bazen oyuncak satın almaya bile gerek kalmamaktadır. Boş bir kutu, karton ve herhangi bir şey çocuğun ilgisini çekerek onun oyuncağı olabilir. Hatta çok fazla oyuncağı olmasına rağmen çocuklar sürekli yetişkinlerin nesnelerini elde etmek istemektedir. Oyuncak seçimi yapılırken oyuncağın çıkarılıp takılan bir oyuncak olması çocuklar için daha faydalıdır. Tamamen hazır bir oyuncak çocuğun ilgisini kısa süreli çekecektir. Onu parçalara ayırma tarzındaki davranışlar ebeveynler tarafından olumsuz bir davranış gibi görünse de gelişimi için son derece önemlidir. Bu nedenle oyuncak seçiminde Lego ve oyun hamuru gibi bozulup yapılabilen oyuncaklar tercih edilebilir.
Çocukların ihtiyaç duyduğu diğer bir konu ise ailelerle yeteri kadar vakit geçirmeleridir. Bu sebeple ebeveynlerin çocuklarıyla beraber oyunlar oynaması, onların gelişimini sağlarken mutlu ve sağlıklı birer bireyler olmasını da sağlamaktadır.
