İnsanlar her zaman çevre ile özel bir ilişki paylaştı. Dünya, su ya da gökyüzü… Bu insan-çevre etkileşimi, insanlığın, özellikle de medeniyetlerin tarihi aracılığıyla canlı bir şekilde ifade edilmektedir. İnsanların bir nesneyle veya bir konseptle ilişkilerini nasıl geliştirdiklerini ve ortak bir fikre nasıl kavuştuğunu, bir grubun veya nüfusun inancını nasıl etkilediklerini görmek ilginçtir. Muhtemelen bir sembolün farklı insanlar tarafından, farklı zamanlarda, farklı inançlarda nasıl kullanıldığını bilmek; aynı simgenin anlamlarının da farklılık gösterebileceğini anlamamızı sağlar. Dünyadaki farklı ülkelerde bir arada kullanılan yıldız ve ayın şekli, buna örnek olarak gösterilebilir.
Tüm Dünya yıldız ve hilale baktığında, İslam’ı düşünmeye veya onu Müslüman kimliğiyle ilişkilendirmeye eğilimlidir. Birçok Müslüman ülkesi ve İslam örgütü bugün bu yıldız ve hilal kombinasyonunu kullanıyor. Ancak, önce bu sembolün eski kullanımlarına ve onunla ilişkili anlamlarına bir göz atalım.
Farklı Ay ve Yıldız Kullanımları ve Anlamları
Bu iki nesnenin kombinasyonunda çeşitli anlamlar vardır. Yıldızın genelde 5 köşeli olduğu görülüyor ancak daha fazlası da olabilir. Ayrıca yıldızın ve ayın belirli bir amblem, para veya bayrak üzerindeki düzenlenmeleri farklıdır. Ülkelerin bayraklarında kullandığı yıldız sayısı da değişmektedir. Anlam, her zaman dini bir işaret olarak kabul edilmediğini kanıtlayarak her kültüre göre değişir.
Antik Kültürlerde Ay ve Yıldız Sembolünün Anlamı
Hilal (ay) ve yıldız kullanımı öncelikle Akdeniz, Orta Asya ve İran çevresindeki uygarlıklarda görülür. Bununla birlikte, o zamanlarda onun kullanımına özgü bir dini bağlılık yoktu.
İsrail: Akdeniz’in etrafındaki bölge; M.Ö. 8. yüzyılda Moav Krallığı tarafından güneydoğuda kuşatılmış İsrail Krallığı’ndan oluşuyordu. Bu krallığın mühürleri yıldız ve hilal biçimlerini içerirdi.
Sümer (Güney Mezopotamya ya da günümüz Irak’ının bir parçası): Bu medeniyet, yıldız ve ayı geleneksel ikonlarında görüldüğü gibi oldukça yaygın olarak kullandı. Yıldız; Sümerlerin aşk, savaş ve doğurganlık tanrıçası olan “Inanna” yı temsil ederdi. Hilal ay, kader tanrısı “Nanna” idi.
Parthian İmparatorluğu: Kral II. Orodes’in egemenliği sırasında bu imparatorluğun paraları üzerinde yıldız ve aylar görülüyor. Bununla birlikte araştırmacılar, hilal ve yıldız kullanımının, Parthianlar tarafından tekrar gözden geçirilen bir uygulama olduğunu belirtiyor çünkü bu semboller daha önce Mezopotamya’da kullanılmıştı.
Anadolu: Dağlık bölgenin kuzeyi ya da günümüzdeki Türkiye, Pontus Krallığınca M.Ö. ilk yüzyılda Kral Mithridates VI Eupator tarafından yönetiliyordu. Bu topraklardaki amblemde sekiz köşeli bir yıldız gösteriliyordu. Bu, bir ayla birlikte, Zeus veya Ahura Mazda (ilahi ruh) ve yerli ay tanrılarını sembolize etti ve taptılar. Bazıları ilahi Zerdüşt Tanrısı ‘Mithra’ ya bağlar ve Pontik krallarının isimlerinin arkasındaki sebep olmasını önerir. Akademisyenler, bu hanedanın madalyonlarının ve ambleminin sembolizmi hakkında farklı düşüncelere sahiptir. Bazıları, başlangıçta İran’dan gelen sembollerin Pontus ve İran geleneklerinde birleştiği görüşündeler.
Yunanistan: Erken Roma döneminde Bizans (Konstantiniyye ve bugünkü İstanbul) şehrine ait paraların ön yüzünde hilal ve yıldız şekli var. Madeni parada yıldız sekiz köşeli. Tanrıça ‘Hekate’ nin, Makedon Philip’in saldırısından Bizans halkını kurtardığına inanılırdı. Gökyüzü parlak ışıkla parladı ve halkın saldırıyı misillemesine yardım eden karanlık bir geceydi. Bu açıklama sayesinde yıldız ve hilal tanrıçanın işaretleri olarak kabul edilir. Sembol, daha sonra İmparator Konstantin tarafından kullanıldı ve Constantinople şehrini Meryem’e ithaf etti.
Roma İmparatorluğu: Bu döneme ait birçok sikke yıldız ve ayı kullanan temalardan biri olarak tasvir eder. Hilal, yıldızın hilal arasına yerleştirildiği geniş bir “U” şekli gibidir.
İslam’da Ay ve Yıldız Sembolünün Anlamı
Yıldızlı ayın ya da ayın ya da her ikisinin birden İslam dini ile özdeşleştirilmesi, Osmanlı Türklerinin ortaya çıkışına kadar gerçekleşmemiştir. Özellikle hilal, Arapların ya da dinin amblemi ya da karakteristik markası olarak, inancın ilk inananları tarafından herhangi bir şekilde kullanılmadı. Özbekistan ve Kırgızistan’daki Göktürklere ait olan paralarda bulunan yıldız ve hilal şeklinin, İslam’ın başlamasından önce bile Türklerde kullanılmakta olduğunu kanıtlamıştır.
Osmanlı İmparatorluğu: Osmanlılar tarafından kullanılan hilal ve yıldız, daha sonra İslam dini ile olan ilişkisine yol açtı. Osmanlı döneminde hilal ayı Allah’ı ve yıldız güneşi de Hz. Muhammed’i temsil ettiği söylenmektedir.
Günümüz Türkiye Cumhuriyeti bayrağı üzerindeki ay ve yıldızın anlamı için çeşitli teoriler öne sürülmektedir. Yoğun görüşe göre; bayraktaki kırmızı renk kan kırmızısıdır, şehitlerin dökülen kanlarını temsil eder. Hilal ve yıldız bayrağımı süsler.
Modern Dünyamızda Ay ve Yıldız Sembolizmi
İslami örgütler veya sendikalar yıldız ve ayları çok sık kullanıyorlar. Ayrıca, Türk imparatorluğunun birçok organı da (Osmanlı Hilafeti ve Osmanlı Donanması gibi)… Birçok ülkenin bayrakları üzerinde yıldız ve hilal görüyoruz. Pakistan bayrağındaki yıldız aydınlanmanın işaretidir ve hilal ilerlemeyi simgelemektedir.
İşte ulusal bayrakları üzerinde ay ve yıldıza sahip olan ülkelerin listesi:
- Türkiye
- Libya
- Pakistan
- Cezayir
- Tunus
- Malezya
- Singapur
- Cocos Adaları
- Komorlar
- Moritanya
- Azerbaycan
- Türkmenistan
- Özbekistan
Ay ve yıldızın (hilalin) farklı anlamlarına rağmen, bu ikilinin oluşturduğu amblemlerin; bayrakları, paraları, belirli bir organizasyona veya inanca ait diğer işaretleri üzerine katarak insanlığın dürtüsünün köklü bir kimliğini sembolize ettiğini söyleyebiliriz.