Yakışıklı ve güzel insanların daha akıllı, zeki olması fikri, koskocaman bir ön yargıdan ibarettir. Başarılı insanların da her zaman doğru kararlar verdiği düşünülür. Oysa tüm bunlar sadece yansılmalardır. Bu anlamda, Halo etkisi, bir insanın ilk izleniminde gözlemlediğimiz bazı özelliklere dayanarak başka yönleri hakkında da önceden fikir sahibi olmaktır. Örnek verecek olursak bize çekici ve güzel gelen birini çekici gelmeyenlerden daha zeki ve üstün yetenekli görürüz.
Halo etkisini, ilk olarak Birinci Dünya Savaşı’nda Amerikalı psikolog Edward Thorndike öne sürmüştür. Halo etkisini herkes hayatında bir kere de olsa deneyimlemiştir. Hepimiz yakışıklı veya güzel olanların daha akıllı, daha zeki olduğuna inanma eğilimine sahipiz. Halo etkisi, zihnin karmaşıklığı ve çelişkileri ile bağlantılıdır. Birbiriyle çelişen fikirleri beyin inkar ettiği için bir tutarlık yaratmak adına inandırıcı bir neden üretir. Örneğin, başarılı bir insanda veya kurumda beynimiz bütün olumlu özellikleri görür ancak olumsuz olanları reddeder.
Halo Etkisi Fenomeni
Bir psikolojik fenomen olan Halo etkisi, hayatınız boyunca insanlar hakkında aldığınız kararda önemli bir fonksiyona sahiptir. Bu anlamda, Halo etkisi, davranışlarınıza ve düşünce tarzınıza da yön verir. Kişi hakkında tek bir çekici gelen, olumlu özellikten çıkarak genel bir kanıya varmak olarak bilinen Halo etkisi sayesinde kişiler hakkında hatalı bir genel kanı oluşur. Örnek verecek olursak, bir kişinin dış görünüşü, giyimi, unvanı veya sadece size çekici gelen herhangi bir özelliği algılama biçiminizi etkiler. Söz konusu bu çekici gelen özelliğe odaklanarak o kişilere karşı yakınlık hisseder ve ondan zarar gelmeyeceğini düşünürüz. Jestler, mimikler, beden hareketleri de kişide Halo etkisi yaratarak ilk izlenimin oluşmasına yardımcı olur.
Özetleyecek olursak Halo etkisi, olumlu ön yargının psikolojideki karşılığıdır. Bu etki aynı zamanda, algılama hataları arasında da en güzel örneklerdendir. Bir genelleme hatası olarak bilinen Halo etkisi, kavrayış ve inanış kanallarımızın genel nitelendirilmesi sonucu ortaya çıkar. Halo etkisinin tam tersi ise Horn etkisidir. Horn etkisi de bir kişinin olumsuz bir özelliğinden yola çıkarak onun hakkında genel bir fikir edinmektir.
İletişimde Halo Etkisi
Halo etkisi, kişinin arkadaşları ile olan ilişkilerinde veya iş görüşmelerinde büyük bir etkiye sahiptir. Bu sebeple, insanların üzerine bıraktığınız ilk etki çok önemlidir. Gündelik ilişkilerde görülen ön yargılar arasında güzel insanların daha iyi biri olması, çirkinlerin ise tehlikeli ve kötü olmaları yer alır. Bir insanın tek bir dikkatimizi çeken ve bize hoş gelen özelliğinden yola çıkarak onun hakkında bir fikir ediniriz ve kendimizi bu fikre inandırırız. Ancak o kişi hakkında bildiklerimiz kısıtlı olduğu için sonradan hayal kırıklığına uğramamız da kaçınılmazdır.
Aynı zamanda, iş görüşmelerinde de bazı adaylar, diğerlerine göre daha fazla ilgi görürler. Özellikle grup mülakatları sırasında geçerli olan bu durum, insan kaynaklarının belirli kişilere üstünlük verdiğini gösterir. Bu genel ön yargının temelinde de Halo etkisi durur. İş görüşmelerinde insan kaynakları, ilk izlenimde olumlu bir etki aldıkları kişiler üzerinde daha fazla dururlar ve onları yakından tanımak için mülakat sürecini uzatırlar. Bu da çoğu zaman Halo etkisinden kaynaklanır.
Halo Etkisi Eğitim Bilimleri
Çağdaş Eğitim Bilimleri Kavramları arasında da Halo Etkisi kavramı bulunmaktadır. Özellikle son yıllarda sınavlarda karşımıza çıkmaktadır. Sosyal Bilişsel Kuramı olarak sunulan Halo etkisi, eğitim bilimleri öğrenme psikolojisi kapsamında yer alır.
Sosyal Bilişsel Öğrenme Kuramı, aşağıdaki aşamalara yer verir:
- Dikkat
- Hatırlama
- Uygulama
- Pekiştirme ve güdüleme
- Öz düzenleme ve öz yeterlilik
Bu anlamda, Halo etkisi de öğrenme yollarını etkilemesi ile bilinir ve Sosyal Öğrenme Kuramı arasında yer alır. Sosyal öğrenmeyi etkileyenler, gözlemcinin, modelin ve davranışın özellikleri olarak üç yere ayrılır. Modelin özellikleri kapsamında da Halo etkisi bulunur. Bu başlık altında bilişsel modelleme, Halo etkisinin zıttı olan Horn etkisi , Crespi etkisi gibi fonksiyonlar da bulunur.
Halo Etkisi Deneyi
Halo etkisi deneyi ilk olarak bu terimi psikolojiye kazandıran Edward Thorndike tarafından Birinci Dünya Savaşı sırasında yapılmıştır. Edward Thorndike, komutanlara kendi askerlerinin zekaları, fiziksel yetenekleri, emirlere uyum sağlamaları gibi konularda sorular sormuştur ve bu soruların sonucu olarak ortak bir paydaya gelmiştir. Komutanların yetenekli asker olarak nitelendirdiği tüm askerler, sağlam yapılı ve yakışıklı olanlardı. Aynı zamanda, komutanlara göre bu askerler, kararlı, disiplinli, fedakar gibi niteliklere sahipti.
Aynı zamanda, Amerika’da yapılan bir deney de Halo etkisinin sonuçlarını daha iyi bir şekilde gözler önüne seriyor. Deneyde önce yakışıklı, iyi giyimli bir adam sokak ortasında bayılıyor ve etraftaki herkes yardıma koşuyor. Birkaç gün sonra aynı yerde yeniden daha kötü giyimli ve yoksul biri bayılıyor ve insanlar ilk başta yaklaşmaya ve yardım etmeye tereddüt ediyor. Çünkü insanlara göre zengin, iyi ve temiz giyimli biri hiçbir zaman kötü biri olmaz ve tehlike teşkil etmez. Ancak bu yaklaşım, insanları yanlış değerlendirmeden başka bir şey değildir.
Halo Etkisi Örnekleri
İş görüşmelerinde olduğu gibi okulda da öğretmenler Halo etkisini sık sık yaşarlar. Uslu bir öğrencinin her zaman daha çalışkan ve zeki olduğu düşünülür fakat uslu olmayanlar hakkında tersi bir algı oluşur.
Halo etkisi örnekleri arasında davranışsal iktisat çalışmaları alanında Nobel ödülü kazanan Daniel Kahneman’ın sunduğu örnek gösterilebilir. Kahneman, öğretmenlik yaptığı yıllarda öğrencilere not verirken Halo etkisini daha fazla üzerinde hissettiğini belirtiyor. İlk başta sınav kağıdına yüksek not verdiği öğrencisine ikinci sınavda da yine yüksek not verme eğiliminde olduğunun farkına varmıştır. Aynı şekilde, ilk sınavda düşük not verdiği öğrencisinden ikincisinde de puan kırdığını gözlemlemiştir. Bu durumu çözmek için öğrencilerin ismine bakmadan puan vermeye çalışmış ve sonuç olarak daha objektif notlar verdiğini gözlemlemiş.
Algılamada Halo Etkisi
Algı, pazarlamanın en derin temelinde yer almaktadır. Günümüzde pazarlama savaşlarının alıcıların algı dünyasında yaşandığını düşünürsek Halo etkisi, burada büyük rol oynamaktadır. Özellikle pazarlama söz konusu olduğunda Halo etkisi, markaların tercih edilmesinde önemli bir olgudur. Bu anlamda, bazı markalar diğerine nazaran daha kaliteli ürünler üretse de en etkin konumda olan marka, daha büyük rağbet görür. Bu markaya karşı tüketiciler daha anlayışlıdır.
Pazarlama sektörü dışında günlük hayatta da bir çok gerçeği göz ardı ederek edindiğimiz ilk izlenimler doğrultusunda hareket ederiz. Bazı kabullenmek istemediğimiz ve görmezden geldiğimiz gerçeklerin temelinde Halo etkisi durur. Bu nedenle, Halo etkisinden kurtularak daha objektif düşünmek, daha doğru kararlar almanızı ve etrafınızdaki kişileri de daha iyi tanımanızı sağlar.
Aynı zamanda, iş mülakatlarında da Halo etkisi kendini gösterir. İnsan kaynakları bazen iş görüşmesine gelen kişinin kapıdan ilk girdiği anda birkaç saniye içerisinde genel bir kanıya varırlar. El sıkışma, jestler, beden hareketleri gibi küçük detaylar algılamada büyük bir rol oynar. Daha sonraki yargıların da temelini oluşturan Halo etkisi, kişi ile ilgili oluşan genel bir yargı sonucu o kişinin sonraki hareketlerinin de o çerçevede değerlendirilmesi ile sonuçlanır. Bu nedenle de hatırı sayılır bir referans noktası olarak da algılamada önemli bir yere sahiptir.