Sosyal medya internet çağının bir sonucu olarak doğmuştur. Sosyal medyanın kullanımının kolay olması, aynı anda birçok kişi tarafından kullanılması ve geliştirilmesi ile günümüzün en popüler bilgi paylaşım ağı olmasını sağlamıştır. Erişiminin kolay olması ve aynı anda milyonlarca insan tarafından kullanılması nedeniyle markaların reklam polikalarını televizyondan sosyal medyaya kaymaya başladı. Günümüzde büyük markalar politikalarını belirlemek için sosyal medyayı aktif bir şekilde kullanmakta. Sosyal medya uzmanları tarafından yönetilen bu markaların sosyal medya hesapları, aldıkları etkileşim ve eleştiriler ile şirket kararlarına yön vermektedir.
Sosyal medyanın sunduğu kolaylıklar ve çağı yakalama arzusu bireylerin geleneksel iletişim biçimini terk ederek sosyal ağlar üzerinden iletişim kurmasına neden olmaktadır. Sosyal medyayı yoğun biçimde kullanan bireyin topluma yabancılaşması ve yalnızlaşması sık görülen bir durumdur. Sosyal medyanın genelde gençler tarafından kullanılması özellikle ebeveynler tarafından kuşku ile bakılan bir durumdur.
Sosyal Medya Nedir?
Sosyal medya genel olarak çift taraflı ve eş zamanlı bilgi paylaşımına olanak sağlayan medya sistemidir. İnternet çağının başlarında bilgi web siteleri üzerinden tek taraflı biçimde kullanıcılara sunulmaktaydı. Kullanıcılar bu kaynaklar üzerinde bir katkı sağlayamıyorlardı. Ancak Web 1.0’dan Web 2.0’a geçiş ile kullanıcının doğrudan katılım sağlayabileceği ve içeriğin bir kısmını üretebileceği web siteleri ortaya çıkmaya başlamıştır.
Web 2.0’ın en ilkel örnekleri bloglardır. Bloglarda üretilen içeriğe kullanıcılar yorum yapabilmekte ve yeni içeriklere katkı sağlayabilmekteydiler. Kullanıcıların katkı sağladığı içeriklerin popülerlik kazanması ile kullanıcıların doğrudan içerik üretebildikleri ancak içeriklerin bir yönetici tarafından kontrol edildiği web siteleri ortaya çıkmaya başladı. Kullanıcıların içerik ürettikleri bu platformlar zamanla popülerleşerek günümüz sosyal medya ağını ortaya çıkartmışlardır.
Sosyal medya en büyük patlamasını 2006 yılında Facebook ile yaşamıştır. Facebook’un yakaladığı başarı Twitter, Instagtam, Snapchat gibi kullanıcı profilleri barındıran ve kişisel paylaşımlara dayalı sosyal medya ağlarının gelişmesine önayak olmuştur. Günümüzde sosyal medya ağında bulunan bu web siteleri dünya çapında en fazla ziyaret edilen web siteleridir.
Sosyal Medyanın Kullanım Biçimleri
Sosyal medya yoğunlukta karşılıklı bildirim akışı ile seyir etmektedir. Standart bir kullanıcı sosyal medyayı kendi bilgi birikimini ve ilgi alanlarını aktarabileceği veya takip edebileceği ortam olarak görmekte. Sosyal medyanın devam eden yükselişi bilgi geleneksel bilgi edinme kaynaklarını demode bir duruma sokmakta. Genel kullanıcı gündelik bilgi alma ihtiyacını büyük oranda sosyal medya üzerinden sağlayarak ve giderek kemikleşmiş eski medya mecralarını terk etmeye başlamışlardır.
Sosyal medyanın başka bir kullanımı ise iletişimdir. Zaman ve mekân önemi olmadan eş zamanlı olarak başka insanlarla iletişim kurabilme imkânı sosyal medyayı cazip kılan etkenlerden birisidir. Yeni insanlarla tanışıp onların bilgi birikimleri ve hayal dünyalarını öğrenmek kişilerin gündelik sosyal ihtiyaçlarını karşılayabilmektedir. Ancak bu sosyal etkileşim içinde kişilerin birbirlerini gerçekten tanıyabilmeleri konusunda şüpheler yoğundur. Toplumumuzda da birçok örneği olduğu gibi sosyal medya üzerinden bireylerin kandırılması, dolandırılması ve yanlış yönlendirilmesi sık rastlanılan bir durumdur. Bu ve benzeri durumlar bireylerin kişilere ve topluma olan güvenlerini sarsarak çeşitli psikolojik sorunlara neden olabilir.
Sosyal medyanın maliyetsiz olması ve büyük kitleler tarafından takip edilmesi şirketlerin de bu platformda yer almasına zemin hazırlamıştır. Daha önceden kitlelere ulaşabilmek için televizyon, radyo ve gazete gibi yayın organlarını kullanan markalar artık sosyal medya ağına daha fazla ağırlık veriyorlar. Bunun en temel nedeni sosyal medyanın daha maliyetsiz oluşu ve anlık etkileşim ve eleştiriler ile şirket politikalarına yön verebilme imkânı olmasıdır. Markaların sosyal medyada var olmaları günümüzde oldukça popüler bir meslek olan sosyal medya uzmanlığını yaratmıştır.
Sosyal medya üzerinde benzer fikir ve görüşlere sahip olan kişilerin örgütleşmesi sık görülen bir durumdur. Kişilerin kendilerini ait hissedebilecekleri bir oluşum bulabilmeleri sosyal medya ağı sayesinde kolaylaşmıştır. Birçok toplumsal duyarlılık projelerinin sosyal medya ağında yürütülmesinin ana nedenlerinden birisi de budur. Günümüzde medya organları sosyal medyadan doğrudan beslenmektedir. Sosyal medyanın anlık etkileşim prensibi bir haberin, medyadan çok daha hızlı ve etkili bir şekilde yayılmasına olanak sağlar.
Sosyal Medya Bağımlılığı Nasıl Oluşur?
Ondokuz Mayıs Üniversitesi (OMÜ) Tıp Fakültesi Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi Ana Bilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Koray Karabekiroğlu’na göre sosyal medya bağımlılığının nedeni, bireyin başarılı olma ve değer görme ihtiyacını sosyal medya üzerinden gidermeye çalışmasıdır. Bu ihtiyacını başka alanlarda karşılayabilen kişiler sosyal medyaya daha az ihtiyaç duyarlar. Sosyal medya bağımlılığını körükleyen diğer nedenler ise kişinin görünmek veya beğenildiğini açıkça hissetmek istemesidir. Bu ihtiyaç her insanın yaşamsal ihtiyacı olsa da özellikle küçük yaşlarda doyurulması daha zor. Bu nedenle sosyal medya bağımlılığı daha çok yaşça daha genç bireylerde görülen bir durumdur.
Harvard üniversitesinde yapılan sinirbilimi araştırmalarına göre; herhangi bir aktivitede bulunmuyorken beynimiz başka insanları düşünüyor bu sistem ancak birey eyleme geçtiğinde kapatılıyor. Ancak eylem içinde 2 saniyelik duraksama yaşasak bile beynimiz doğrudan kendimizi ve başka insanları düşünmeye başlıyor. Daha önce yapılan araştırmalara göre, verimli bir sosyal etkileşim beynimizde ödül devrelerini aktif ederken, sosyal fobi ve dışlanma korkusu ise fiziksel acı hissetmemize neden olan sinirleri stimüle ediyor. Sosyal medya sitelerinin başarısının temel nedeni de budur. Birey sosyal medya ağı üzerinden etkileşimde bulunduğunda beynimizin ödül devreleri aktif oluyor. Ancak bu durum sinirlerimiz üzerinde uyuşturucu gibi bir etki gösteriyor. Kişi devam eden süreçte bu ödül devrelerini aktif edebilmek için daha fazla sosyal medyada zaman geçirme ihtiyacı duyuyor. Beyinin ödüllendirilme mekanizmasına fazla odaklı çalışması kişilerin gündelik işlerinden uzaklaşıp sosyal medyada zaman geçirmesine sebep oluyor. Yapılan psikolojik araştırmalar gösteriyor ki sosyal medyada uzun vakit geçiren öğrenciler daha sinirli, depresif ve saldırgan oluyorlar.
Günümüz teknolojisinin getirisi olan cihazların özellikle de akıllı telefonların sosyal medya ile uyumlu çalışması kişilerin sosyal medyaya adım atmalarına ve zamanla bağımlı olmalarına neden oluyor. Teknolojik ürünlerin sosyal medya ağında dahil olmaları onu kullanan kişilerin de sosyal medya ağında aktif olmaları gerektiği hissiyatını yaratıyor. Markaların sosyal medyada yer alması ile müşterilerinin ve çalışanlarının da sosyal medyada aktif olması ihtiyacı doğuyor. Sosyal medya geç, dinamik ve inovaktif olarak pazarlanıp cazibeli gösteriliyor. Bu nedenle eğlence arayışı içinde olan bireyleri de kendisine çekiyor.
Sosyal medya bireylerin kendilerini, fikirlerini veya yaşantılarını sergilemelerine olanak sağlıyor. Eskiden ünlü olmak için az ya da çok yetenek sergilenmesi gerekirken günümüzde kişiler yaptıkları paylaşımlarla kısa sürede sosyal medya fenomenleri olabiliyorlar. Sosyal medya fenomenlerinin markalar tarafından reklam amaçlı kullanılması ile bu durum bir Pazar yarattı. Sosyal medya üzerinden çok kişi tarafından takip edilmek, beğenilmek ve maddi kazanç edebilmek birçok kişiye cazip gelen bir fikir.
Sosyal Medya Bağımlılığı Nasıl Anlaşılır?
Sosyal medya bağımlılığı olan bir bireyin bunu fark etmesi genellikle zor bir durumdur. Araştırmalara göre dünyada milyonlarca sosyal medya bağımlısı bulunuyor ve çağımızın en büyük hastalıklarından birisi olarak kabul ediliyor. Teknoloji Uzmanı ve The Distraction Addiction (Dikkat Dağılmasına Bağımlılık) kitabının yazarları Alex Soojung ve Kim Pang, yayınladıkları makalede sosyal medya bağımlılığının 5 belirtisi olduğunu belirtiyorlar.
- Yapılan işlerin veya yemeklerin sadece sosyal medyada paylaşmak için yapılması sosyal medya bağımlılığının bir belirtisidir. Birey bu durumda beğenilme ve takdir edilme arzusunu kendi ihtiyaçlarının önüne koyuyor demektir. Diğer bir deyişle kendisi için yaşamıyor demektir.
- Yaptığı veya yapacağı her işin detayını sosyal medyada paylaşmak. Sosyal medya paylaşımlarını ne yaptığı veya ne hissettiği hakkında rapor verme işlemine dönüşmesi sosyal medyanın o bireyin hayatını devraldığını gösterir.
- Bireyin başka kişilerin ne yaptığı hakkında bilgi sahibi olmayı zorunluluk olarak görmesi sosyal medya bağımlılığını işaret eder. Bu durumda kişiler başkalarının hayatını takip etmekten kendi hayatlarına yeterli zamanı ayıramazlar.
- Birey başarılı ve mutlu olan kişileri sıklıkla takip etmek sosyal medya bağımlılığının belirtilerindendir. Sosyal medya üzerinden her gün başarı hikayelerini takip etmek bireyin kıskançlık duymasına ve kötümser olmasına neden olabilir.
- Sürekli sosyal medya hesaplarını kontrol etme ihtiyacı ve sosyal medyadan uzak kaldığından bir şeyler kaçırdığını düşünmek bağımlılığın en temel semptomudur.
Sosyal Medya Bağımlılığının Neden Olduğu Sorunlar
- Sosyal medyanın aşırı kullanımı özellikle ergenlik çağındaki bireylerdeki kimlik oluşumuna olumsuz etki eder. Çocukların ve gençlerin gelişim dönemlerinde kendilerinden memnun olmadıkları zamanlar olabilir. Sosyal medyanın sunduğu imkanları kullanarak, memnun olmadıkları özelliklerini geliştirmek yerine sahte profillerle kendilerini olmadıkları şekilde yansıtmaları mümkündür. Genellikle kendilerini yine sosyal medyadan aşina oldukları ve rol modelleştirdikleri kişilere yakın göstermeleri sık karşılaşılan bir durumdur.
- Sosyal medya bağımlısı olan bir birey gündelik işlerine olan ilgisini giderek kaybeder. Özellikle odaklanma gerektiren eylemlerde bireyin dikkati dağılır eyleme ara verip sosyal medyada olan gelişmeleri takip etme arzusu uyanır. Bu durum kişinin gün içinde yapması gereken işleri ihmal etmesine veya eksik yapmasına yol açabilir.
- Sosyal medya bağımlısı olan bir birey eğer kendisini bu ağa fazla kaptırırsa sosyal medya üzerinden edindiği bilgiyi daha sorgusuz bir biçimde kabullenme eğilimi gösterebilir. Sosyal medya üzerindeki karşılıklı bilgi akışının çoğunlukla belirsiz kaynaklardan gelmesi bu bilginin güvenilirliğini azaltır. Sosyal medya bağımlısı olan bir birey kolaylıkla sosyal medya üzerinden kandırılabilir. Bunun sonucu olarak birey ekonomik alanda sömürülebilir veya yasa dışı davranışa zorlanabilir.
- Sosyal medyada fazla zaman geçirmek bireyin gerçek yaşantısıyla bağını zayıflatır. Sosyal medya bağımlısı olan bir kişi sosyal medya ağında kendini daha rahat ifade edebilirlerken gündelik sosyal etkileşim içerisinde arkalarına saklanabilecekleri bir ekran olmadığından iletişimsel bozukluk yaşayabilir. Zamanın sosyal medyada harcanması sosyal çevrenin ihmal edilmesine ve bu da sosyal çevreden ve toplumdan uzaklaşmaya neden olur.
- Sosyal medyayı takip etmek herhangi bir fiziksel aktivite gerektirmediğinden bağımlı olan bireyler daha hareketsiz ve spordan uzak bir yaşantıya sürüklenebilirler. Bu aktivite eksikliği bireyde kilo alımına ve dolayısıyla başka sağlık sorunlarına neden olabilir.
- Unutmamak gerekir ki sosyal medya kötü niyetli eylemlerin de sık karşılaşıldığı bir platformdur. Birey kendisini sosyal medya aracılığı ile dünyaya sunarken gelen her etkileşim olumlu olmayacaktır. Sosyal medya bağımlıları bu platformda normal bir bireyden daha fazla zaman geçirdiğinden bu tarz olumsuz eleştirilere ve kötü niyetli eylemlere maruz kalırlar. Bu durum bireyin psikolojisine olumsuz etki eder ve depresyona sürükleyebilir.
Sosyal Medya Bağımlılığının Tedavisi
Öncelikle her bağımlılıkta olduğu gibi sosyal medya bağımlılığı ile mücadelede en önemli faktör bireyin sorunu kabullenmesidir. Sosyal medya bağımlısı olduğunu kabullenen birey öncelikle normal bir günde sosyal medya ağında ortalama ne kadar zaman geçirdiğini tayin etmelidir. Öncelikli olarak başvurulması gerek yöntem gündelik sosyal medyada geçirilen zamanı kademe kademe azaltmaktır.
Birey sosyal medya kullanımını azalttığı dönemde kendisini oyalayacak yeni bir hobi edinmeyi deneyebilir. Yeni bir uğraş edinmek bireyin beynini meşgul ederek sosyal medyada zaman geçirme arzusunu azaltır. Özellikle bağımlılık sürecinde ihmal edilmiş olan işlerin tekrar düzene girmesi bireyin tedavi sürecindeki motivasyonunu arttıracaktır.
Arkadaş ve aile ile yüz yüze yapılan sosyal etkileşimler bu süreçte çok önemlidir. Bireyin kendisini sanal ortamda ifade edebildiği gibi aynı özgürlükle kendi sosyal ortamında da edebilmesi bireyin sosyal medyaya duyduğu ihtiyacı azaltır.
Haber ve bilgi kaynağı olarak daha geleneksel platformların tercih edilmeye başlanması da sosyal medya bağımlılığını azaltacaktır. Ayrıca sosyal medya bağımlısı olan bir bireyin bundan kurtulması kendi fiziki ve sosyal çevresindeki güzellikleri tekrar keşfetmesi ile mümkün olacaktır.
