Organ nakli, doğuştan bir organın yetmezliği, bir kaza, kanser, travma gibi ve çok daha fazlası durumunda insanlara yeni bir hayat sunar. Organ bağışıyla ilgili farkındalık her geçen yıl artsa da, duyulan ihtiyaç hala oldukça fazladır. Her gün onlarca insan bağış için sıraya girmektedir. Bunun yanında organlarını bağışlayanların sayısı talebe cevap veremeyecek kadar az. Bunun en büyük sebebi ise nakletme işlemi konusunda farkındalığın olmaması, naklin nasıl yapıldığının bilinmemesi ve dini çekinceler. Tüm soru işaretlerinize cevap bulmak, naklin önemini anlamak ve nasıl başvuracağınızı öğrenmek için okumaya devam etmelisiniz.
Organ Nakli Nedir?
Organ bağışı, bir organdan veya dokuyu bir kişiden (organ donörü) cerrahi olarak çıkarma ve başka bir kişiye (alıcı) yerleştirme işlemidir. Transplantasyon, alıcının organı başarısız olduğu veya hastalık veya yaralanma nedeniyle zarar gördüğü için gereklidir. Organların nakledilmesi, modern tıptaki en büyük gelişmelerden biridir. Ne yazık ki, organ bağışçılarına olan ihtiyaç gerçekten bağış yapanların sayısından çok daha fazla.
Hangi Organlar Nakledilebilir?
Nakledilen organ ve dokular şunları içerir:
- Karaciğer
- Böbrek
- Pankreas
- Kalp
- Akciğer
- Bağırsak
- Kornea
- Orta kulak
- Cilt
- Kemik
- Kemik iliği
- Kalp kapakçıkları
- Bağ dokusu
- Vaskülarize kompozit allogreftler (deri, kemik, kaslar, kan damarları, sinirler ve bağ dokusunu içerebilecek birkaç yapının nakli)
Organların Naklinin Önemi
Canlı bir organ bağışçısı olmayı düşünüyorsanız, bu avantaj ve dezavantajları çok dikkatli bir şekilde düşünün:
Muhtemelen organ bağışının en büyük yararı, bir hayat kurtardığınızı bilmektir. Bu hayat eşiniz, çocuğunuz, ebeveyniniz, kardeşiniz, yakın bir arkadaşınız veya çok minnettar kalacak bir yabancı da olabilir. Öte yandan organ bağışı büyük bir cerrahi operasyondur. Tüm ameliyatlar kanama, enfeksiyon, kan pıhtılaşması, alerjik reaksiyonlar veya yakındaki organ ve dokulara zarar verme gibi riskler içerebilir. Ameliyat sırasında canlı donör olarak anestezi almanıza rağmen, iyileşirken ağrı çekebilirsiniz. Ağrı ve rahatsızlık ameliyatın türüne bağlı olarak değişecektir. Ameliyat sonrasında gözle görülür, kalıcı izler kalabilir. Vücudunuzun ameliyattan sonra iyileşmesi biraz zaman alacaktır. Tamamen iyileşene kadar işten izin almanız gerekebilir.
Ancak tüm bunların yanında bir hayat ve can kurtardığınızı bilmek tüm bu geçici sıkıntıları görmezden gelmenize yol açabilir. Her gün onlarca ve belki de yüzlerce kişi uygun nakil yapılamadığı için hayata gözlerini yummaktadır. Bu kişiler arasında sadece yaşlı ve hasta kişiler bulunmaz. Küçücük çocuklar ya da gençler, bir kaza ya da travma sonrası organları hasar görmüş insanlar da yer alır. Bu kişilerden birinin çok sevdiğiniz ve değer verdiğiniz bir yakınınız olmayacağına dair hiçbir garantiniz yoktur. Dahası, yarın aynı durumda kendinizin olmayacağını bile garanti edemezsiniz. Hal böyleyken hayattayken böbrek, akciğer, deri gibi organ ve doku nakli konusunda çekinceleriniz olsa bile vefat ettikten sonra organlarınızı bağışlamayı seçebilirsiniz. Böylece aynı anda çok sayıda kişinin hayatını kurtarmaya aracı olabilirsiniz.
Bir organ naklinin faydaları, bir kişinin aldığı organa bağlıdır. Bazı avantajlar şunları içerebilir:
- Diyaliz gibi tıbbi prosedürlerden kaçınmak;
- Daha uzun bir hayat yaşamak;
- Daha sağlıklı veya daha az acı veren bir hayat yaşamak;
- Kornea nakli bir kişinin görüşünü geri yüklediğinde olduğu gibi, daha iyi bir yaşam kalitesi kazanmak;
- Bir insanın hayatını tehlikeye atan doğuştan sakatlıkları düzeltmek;
- Hastanede daha az zaman harcamak, daha az ameliyat geçirmek veya daha az ilaç almak.
Tarihte İlk Organ Nakli Ne Zaman Yapıldı?
Araştırmacılar, 18. yüzyılda hayvanlar ve insanlar üzerinde organların nakledilmesi ile deney yaptılar. Yıllar boyunca birçok başarısızlık yaşandı, ancak 20. yüzyılın ortalarında bilim insanları başarılı bir nakil gerçekleştirdiler. Böbrek, karaciğer, kalp, pankreas, bağırsak ve akciğer nakli şimdi rutin tıbbi tedavi olarak kabul edilir. Doku ve bağışıklık ilaçları gibi önemli tıbbi gelişmeler, daha fazla nakil için ve alıcılar için daha uzun bir hayatta kalma oranı sağlar. Bu alandaki en dikkat çekici gelişme, Jean Borel’in 1970’lerin ortalarında bağışıklık sistemini baskılayan bir ilacı keşfetmesi oldu. Cyclosporine, ticari kullanım için Kasım 1983’te onaylandı.
Ne yazık ki, nakil ihtiyacı, organ tedarikini aşmaya devam ediyor. Ancak tıbbi teknoloji geliştikçe ve daha fazla bağışçı bulundukça, daha uzun ve daha sağlıklı yaşayan insan sayısı da her yıl artmaya devam ediyor.
Türkiye’de İlk Nakil İşlemi
1969’da, biri Ankara’da diğeri İstanbul’da olmak üzere 2 kalp nakli denemesi yapıldı. Ne yazık ki, ikisi de başarısız oldu. 1970 yılında Hacettepe Üniversitesi Genel Cerrahi Anabilim Dalı’nda bir nakil araştırma programı oluşturulmuştur. Porta sağ arteriyel bypass kullanarak domuzlarda deneysel karaciğer nakli yaparak başlandı, ancak bu yöntem başarısız oldu. Çalışmalar domuz modelleri kullanılarak durduruldu ve bu sefer köpekleri kullanarak programa devam etmeye karar verdiler. Bu yöntem, bypass olmadan başarılı oldu.
İnsan hastalarda böbrek nakli ilk girişimlerine hazırlanmak için cerrahi bir ekip kuruldu. Öncelikle köpeklerde deneysel böbrek nakli gerçekleştirildi. Sonunda, klinik nakil için ilk denemeler başarılı olmuştu. Nakil ekibi tamamen hazır olduğunda, Türkiye’deki ilk insan böbrek nakli işlemi, 3 Kasım 1975’te bir anneden 12 yaşındaki bir çocuğa bağışlanan bir böbrekle gerçekleştirildi.
Bir sonraki amaç ise ilk kadavra böbrek nakli işlemini 10 Ekim 1978’de Eurotransplant International Foundation tarafından sağlanan bir organı kullanarak yapmaktı. 27 Temmuz 1979’da ilk yerel kadavra böbrek nakli gerçekleştirildi. 8 Aralık 1988’de ise Türkiye’de, Orta Doğu’da ve Kuzey Afrika’da ilk başarılı kadavra karaciğer nakli yapıldı. 1989’da Mehmet Haberal ve ekibi, Türkiye’nin farklı şehirlerinde ilk organ toplama ve paylaşma programlarını başlattı.
Ve Mayıs 1992’de, dünyada herhangi bir yerde ilk defa yapılan ve canlı bir donörden ilk kombine karaciğer-böbrek nakli gerçekleştirildi.
Organ Nakli Nasıl Yapılır?
Organ bağışçıları, günde 24 saat, yılda 365 gün bekleyen alıcılarla eşleştirilir. Bir organ uygun olduğunda, sağlık kurumları Sağlık Bakanlığı’na gerekli tıbbi ve genetik bilgiyi gönderir. Bakanlık daha sonra, aşağıdaki gibi faktörlere dayanarak, potansiyel alıcıların bir listesini oluşturur:
- Kan grubu
- Doku tipi
- Organ büyüklüğü
- Hastanın hastalığının aciliyeti
- Bekleme listesindeki sıra
- Verici ile alıcı arasındaki coğrafi mesafe
Organ, nakil merkezine ilk önce en uyumlu aday ile birlikte sunulur. Nakil ekibi, belirlenen tıbbi kriterlere ve personel ve hasta mevcudiyeti ve nakletme işlemi dahil olmak üzere diğer faktörlere dayanarak organı kabul edip etmeyeceğine karar verir.
Nakil merkezi organı reddederse, listedeki bir sonraki hastanın nakil merkezi ile temasa geçilir ve organ yerleştirilinceye kadar işlem devam eder. İlk önce organlar yerel olarak dağılır; eğer bir eşleşme bulunamazsa, bölgesel olarak ve daha sonra ulusal olarak eşleşme ihtimaline bakılır.
Ameliyattan yıllar sonra bile, doktorlar nakledilen organınızın ve tüm vücudunuzun sağlık durumunu izlemeye devam edecektir. Laboratuvar testleri, nakil alıcısının yaşamının düzenli bir parçasıdır. Testlerin amaçlarını anlamak, belirli talimatları izlemeyi ve doğru sonuçlar almayı kolaylaştırabilir. Devam eden izlemenin gerekli olacağı, evde ne kadar yapılabileceği ve nakil merkezine ya da diğer yerlerde ziyaretlerin ne yapılması gerektiği konusunda nakli ekibinizle konuşabilirsiniz.
Vücudun Organı Reddetmesi
Reddetme, vücudun kendisini bulaşıcı mikroplar gibi yabancı bir istilacıya karşı korumanın yoludur. Vücut nakli yapılan organ veya dokuyu yabancı istilacı olarak gördüğünde ve onu yok etmeye çalıştığında reddedilme durumu olabilir. Akut ve kronik olmak üzere iki tür ret vardır. Akut reddetme çok hızlı gerçekleşir; Kronik reddetme, bağışlanan bir organın işlev görmemesinin yavaş olmasıdır.
Vücudun nakledilen organı reddetmesini önleyen ilaçlar, nakil ameliyatından sonra yaşamın önemli bir parçasıdır. Genel olarak, bastırılmış bir bağışıklık sistemi mikroplara karşı savunmada daha zayıf kalabilir. Nakil alıcıları enfeksiyonlara karşı daha savunmasız olabilir ve bazı enfeksiyon ve hastalıklardan iyileşmeyi daha zor bulabilir. Bu özellikle ameliyattan sonraki ilk 6 ay boyunca geçerlidir, ancak süregelen bir endişe olmaya devam edecektir. Sağlığınızı, hastalık ve yaralanmaları önlemek için iyi önleme uygulamalarını takip ederek ve hastalık ortaya çıktığında erken tedavi arayarak koruyabilirsiniz.
Nakletme Sonrası Tedavi
Nakil alıcılarının genellikle bir dizi ilaç alması gerekir. Bazıları nakil ameliyatından sonra verilen yeni ilaçlar olacaktır. Bazılarına ameliyattan önce başlanıp devam edilebilir. Bazı ilaçlar günde birkaç kez, bazıları ise yalnızca belirli günlerde alınabilir. Nakil ekibi doktorları, maksimum fayda ve minimum yan etki için en iyi kombinasyonu bulmak üzere ilaçları değiştirmek veya birkaç günde veya haftada bir doz ayarlamak zorunda kalabilirler. Kısacası, nakil ameliyatından sonra ilaçları yönetmek karmaşık ve kafa karıştırıcı olabilir.
İyi bir eczane seçmek ve eczacınızı tanımak, ilaçlarınızı anlamanıza ve ilaç takviminizi yönetmenize yardımcı olabilir. Eczacılar, ilaçların etkilerini ve yan etkilerini açıklamaya yardımcı olabilir. Bazen ilaçları takip etmenize yardımcı olmak için zamanlayıcılar ve organizatörler gibi araçlar önerebilirler.
Ameliyat Sonrası Sağlığınızı Korumak
Sağlıklı bir yaşam tarzı seçmek, organ alıcıları için olduğu kadar herkes için de önemlidir. Az yağlı bir beslenme düzeni uygulayın, düzenli egzersiz yapın ve yeni organınızın ve vücudunuzun geri kalanının sağlığını geliştirmek için sigara içmekten kaçının. Doktorunuz ve diyetisyeniniz, sağlıklı bir yaşam için iyileşirken sağlıklı beslenme ve uygun egzersiz için bir plan geliştirmenize yardımcı olabilir.
- Bol miktarda meyve ve sebze içeren dengeli bir diyet yapın.
- Minimum miktarda tuz, işlenmiş yiyecekler ve atıştırmalıklar yiyin.
- Tuz yerine lezzet için otlar ve baharatlar kullanın.
- Yiyecek alımınızı izleyin ve bol miktarda su için.
- Çiğ sebze ve meyveler gibi yüksek lifli yiyecekleri yemeye çalışın.
- Düşük yağlı süt ürünleri ve yeşil, yapraklı sebzeler veya kalsiyum bakımından zengin yiyecekleri tüketin
- Mümkün olduğunca az yağ tüketin.
- Protein, iyileşmenize yardımcı olacak kaslar ve dokular oluşturmanıza yardımcı olur. Et, kümes hayvanları, balık, yumurta, kuruyemiş (tuzsuz) ve fasulye gibi yüksek proteinli yiyecekler yiyin.
Organların Nakledilmesi İçin Gerekli Şartlar
Hemen hemen herkes, herhangi bir yaşta, bir organ bağışçısı olabilir. 18 yaşından küçük herkesin bir ebeveyni veya vasisinin rızası olması gerekir. Tıbbi bir değerlendirme sonucunda donörün ölümden sonra hangi organlarının bağışlanabileceği incelenir. Ayrıca kişinin bağış için uygun olup olmadığı da analiz edilir. HIV’e sahip olmak, aktif olarak kanser hastası olmak veya ağır enfeksiyon gibi bazı durumlar organ bağışına engeldir. Kanser, HIV, diyabet, böbrek hastalığı veya kalp hastalığı gibi ciddi bir hastalığa sahip olmak, canlı bir bağışçı olarak bağış yapmanızı da önleyebilir.
İslamiyet’teki Yeri (Caiz mi Vs.)
Diyanet İşleri Yüksek Kurulu, 6 Mart 1980/396 tarihli kararıyla naklin yasal olduğunu belirtti. Bu karara göre nakil sadece aşağıdaki koşullarda yapılabilir:
- Zorunluluk altında: yani, mesleki etkinliği ve bütünlüğüne saygı duyulan bir tıp doktoru, nakletme işleminin bir hastanın hayatını veya yaşamsal organlarından birini kurtarmanın tek yolu olduğunu belirtirse;
- Tıp doktoru organ naklinin hastalığı tedavi etmenin tek yolu olduğu görüşündeyse;
- Organı veya dokusu alınacak kişinin öldüğü kesinse;
- Nakledilen bir organ alacak olan hasta operasyon için bu izni verdiğinde nakil yasaldır.
Organ Nakli Kanunu
3 Haziran 1979’da parlamentoda organ ve dokuların toplanması, saklanması, aşılanması ve nakledilmesine ilişkin yasalar aslında birçok ülke tarafından model olarak kullanılacak kadar ilerici olarak kabul edildi.
Organ ve Dokuların Toplanması, Depolanması, Aşılanması ve Nakli Hakkında (3 Haziran 1979)
- MADDE 3- Parasal bir miktar veya başka bir kazanç için organ ve dokuların alımı ve satımı yasaktır.
- MADDE 4- Bilimsel, istatistiksel ve yeni özelliklere sahip bilgilerin dağıtımı dışında, organ ve dokuların toplanması ve bağışlanması ile ilgili tüm reklamlar yasaktır.
- MADDE 5- 18 yaşın altındaki veya akıl sağlığı olmayan kişilerden organ ve dokuların alınması yasaktır.
- MADDE 6- 18 yaşın üzerindeki herhangi bir kimseden sağlam bir şekilde organ ve dokuları alabilmek için, bağışçının yazılı olarak onayladığı ve en az iki tanıktan önce sözlü olarak kabul ettiği bir protokol, doktor tarafından onaylanmalıdır.
- MADDE 11- Bu yasanın yürürlüğe girmesiyle ilgili olarak, tıbbi ölüm vakası oy birliğiyle, 1 kardiyolog, 1 nörolog, 1 beyin cerrahı ve 1 anestezi uzmanı dahil 4 hekimden oluşan bir komite tarafından kurulur.
- MADDE 12- Nakil ameliyatını yapacak hekim, vericiyi ölü olarak ilan eden grup arasında olamaz (Madde 11).
- MADDE 15- Organ ve dokuların bu yasaya uygun olmayan şekilde toplanması, depolanması, aşılanması ve nakledilmesi ile organ ve dokuların alımı ve satımı ve aynı şekilde komisyonculuk yapanlar gibi eylemlerde bulunanlar, iki (2) ila dört (4) yıl arasında hapis ve 50.000 ila 100.000 Türk Lirası arasında bir para cezasına çarptırılır.
Nakil İçin Nereye Başvurulur?
Organ bağışı yapmak isteyen kişiler bünyesinde nakil birimi bulunan hastanelere ya da Türkiye Organ Nakli Vakfı’na başvurabilir. İki kişinin şahitliğiyle birlikte bağışçıya bir bağış kartı verilecektir. Ayrıca kişinin yakın aile bireylerini de bilgilendirmesi gerekir. Nakle ihtiyacı olanların ise tedavi gördükleri sağlık birimine başvurarak nakil için listeye kaydolması gerekmektedir.
